Baklava. Alleen al het woord roept beelden op van goudbruine, flinterdunne laagjes filodeeg, doordrenkt met zoete siroop en gevuld met een heerlijke mix van noten. Deze decadente lekkernij is geliefd over de hele wereld, maar de vraag blijft: waar komt deze iconische zoetigheid nu eigenlijk vandaan? Het antwoord is complex en fascinerend, een reis door verschillende culturen en eeuwen van culinaire evolutie.
Een veelbesproken oorsprong
De oorsprong van baklava is een onderwerp van levendig debat onder historici en culinaire experts. Verschillende culturen claimen een deel van de baklava-geschiedenis, wat het lastig maakt om een eenduidig antwoord te geven. Wat we wel weten is dat de wortels van deze zoete verleiding diep in het Midden-Oosten en de omliggende regio’s liggen.
De Griekse en Romeinse connectie
Sommige historici wijzen naar de Griekse en Romeinse tijd als mogelijke voorlopers van de moderne baklava. De oude Grieken maakten een soort plat brood genaamd “gastris”, dat bestond uit lagen deeg met noten en honing. Hoewel dit niet exact hetzelfde is als de baklava die we vandaag kennen, vertoont het wel enkele overeenkomsten in de basisingrediënten en de gelaagde structuur. Ook de Romeinen hadden een soortgelijk gerecht, “placenta”, dat werd beschreven als een zoete cake met meerdere lagen deeg en kaas of noten.
De Turkse claim en het Ottomaanse rijk
De meest gangbare theorie plaatst de oorsprong van de moderne baklava in het Ottomaanse rijk. Volgens deze theorie werd de baklava zoals we die nu kennen in de keukens van het Topkapi-paleis in Istanbul ontwikkeld. De Ottomaanse sultans stonden bekend om hun weelderige levensstijl en hun liefde voor verfijnde gerechten. Het verhaal gaat dat de paleiskoks voortdurend experimenteerden met nieuwe recepten en technieken, en dat de baklava het resultaat was van deze culinaire innovatie.
Een van de belangrijkste ontwikkelingen in de Ottomaanse periode was de perfectie van het filodeeg. De Ottomaanse bakkers stonden bekend om hun vaardigheid in het maken van flinterdunne deeglagen, die essentieel zijn voor de textuur en smaak van baklava. Er wordt gezegd dat de beste bakkers in staat waren om deeg zo dun te rollen dat je er een krant doorheen kon lezen.
De baklava werd in het Ottomaanse rijk een symbool van rijkdom en status. Het werd vaak geserveerd bij speciale gelegenheden en feesten, en het was een vast onderdeel van de paleiskeuken. De traditie van het maken en serveren van baklava verspreidde zich vanuit het paleis naar de rest van het rijk, en het werd al snel een populaire lekkernij in de hele regio.
De rol van de Assyriërs
Een andere theorie suggereert dat de oorsprong van baklava nog verder teruggaat in de geschiedenis, naar de Assyriërs in de achtste eeuw voor Christus. Zij zouden een soortgelijk dessert hebben gemaakt dat bestond uit lagen plat brood met gehakte noten en honing. Dit dessert werd “paklava” of “pakhlava” genoemd, wat opvallend veel lijkt op de moderne naam van de lekkernij.
Hoewel er geen direct bewijs is dat de Assyrische “paklava” de directe voorloper is van de moderne baklava, is het wel interessant om te zien dat het idee van een gelaagd dessert met noten en honing al zo oud is.
De Armeense bijdrage
Ook de Armeense keuken kent een lange geschiedenis met gelaagde desserts met noten en honing. Een traditioneel Armeens gerecht genaamd “pakhlava” of “gata” lijkt sterk op baklava. Sommige historici geloven dat de Armeniërs een belangrijke rol hebben gespeeld in de verspreiding en verfijning van dit type dessert in de regio.
De invloed van de Zijderoute
De Zijderoute, een oud netwerk van handelsroutes dat Europa en Azië met elkaar verbond, speelde waarschijnlijk ook een rol in de verspreiding van ingrediënten en culinaire ideeën die uiteindelijk tot de baklava leidden. Noten, honing en specerijen waren belangrijke handelswaar langs deze route, en de uitwisseling van kennis en recepten tussen verschillende culturen kan hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van de baklava.
Regionale variaties en hedendaagse populariteit
Door de eeuwen heen heeft de baklava zich verspreid over een groot gebied, van de Balkan tot het Midden-Oosten en Noord-Afrika. In elk van deze regio’s heeft de baklava zich aangepast aan de lokale smaken en ingrediënten, wat heeft geleid tot een grote verscheidenheid aan regionale varianten.
In Turkije zijn er bijvoorbeeld verschillende soorten baklava, zoals Gaziantep baklava (bekend om zijn pistachenoten), Karaköy baklava (met walnoten) en Sütlü Nuriye (een lichtere variant met melk). In Griekenland wordt baklava vaak op smaak gebracht met kaneel en kruidnagel, en wordt er soms oranjebloesemwater aan de siroop toegevoegd. In de Arabische wereld zijn er varianten met dadels, amandelen en verschillende soorten specerijen.
Ondanks de vele regionale verschillen, delen alle soorten baklava dezelfde basiskenmerken: flinterdunne lagen deeg, een vulling van noten en een zoete siroop. Deze combinatie van texturen en smaken maakt baklava tot een onweerstaanbare lekkernij die over de hele wereld wordt gewaardeerd.
Baklava in Nederland
Ook in Nederland is baklava steeds populairder geworden. Je vindt het in steeds meer bakkerijen, supermarkten en speciaalzaken. De zoete, knapperige en nootachtige smaak spreekt veel Nederlanders aan, en het is dan ook niet verwonderlijk dat baklava een vaste plek heeft veroverd in het Nederlandse culinaire landschap.
Conclusie: een complexe en gedeelde geschiedenis
Waar komt baklava nu echt vandaan? Het antwoord is niet eenvoudig. Verschillende culturen hebben door de eeuwen heen bijgedragen aan de ontwikkeling van deze iconische zoetigheid. Van de oude Grieken en Romeinen tot de Assyriërs, Armeniërs en de bakkers van het Ottomaanse rijk, vele beschavingen hebben hun stempel gedrukt op de baklava zoals we die vandaag kennen.
Hoewel het misschien niet mogelijk is om één enkele oorsprong aan te wijzen, is het wel duidelijk dat baklava een rijke en complexe geschiedenis heeft die zich uitstrekt over vele eeuwen en culturen. Het is een culinair erfgoed dat door verschillende volkeren is gekoesterd en verfijnd, en dat nog steeds over de hele wereld wordt genoten. De volgende keer dat je een stukje baklava eet, denk dan eens aan de lange en fascinerende reis die deze zoete lekkernij heeft afgelegd.