Vlinders. Alleen al het woord roept beelden op van zonnige dagen, kleurrijke vleugels en een dansende beweging door de lucht. Deze delicate insecten fascineren ons al eeuwenlang, en hoewel we ze vaak zien fladderen van bloem naar bloem, is de vraag “wat eten vlinders eigenlijk?” complexer en boeiender dan je misschien in eerste instantie denkt.
Het antwoord op deze vraag is namelijk niet eenduidig. Het dieet van een vlinder is sterk afhankelijk van het levensstadium waarin het zich bevindt. Een pas uitgekomen rups heeft totaal andere voedselbehoeften dan een volwassen vlinder die klaar is om te paren. Laten we daarom eens dieper in de wereld van de vlinderkeuken duiken en ontdekken wat er nu precies op het menu staat.
Het smullen van de rups: een focus op bladeren
Het leven van een vlinder begint als een klein eitje, waaruit na verloop van tijd een larve kruipt: de rups. En het is in dit stadium dat de basis wordt gelegd voor de energie die de vlinder later nodig zal hebben. Het primaire dieet van de meeste rupsen bestaat uit plantenmateriaal, en in het bijzonder: bladeren. Maar het is niet zomaar elk willekeurig blad dat een rups lust. Veel rupsensoorten zijn namelijk heel kieskeurig en gespecialiseerd in het eten van slechts één of enkele soorten planten, de zogenaamde waardplanten.
Dit fenomeen van waardplanten is fascinerend. De vrouwelijke vlinder weet instinctief op welke plantensoort haar eitjes gelegd moeten worden, zodat de uitgekomen rups direct toegang heeft tot de juiste voedselbron. Deze specialisatie is een evolutionair voordeel, omdat de rups zich zo optimaal kan voeden met de specifieke voedingsstoffen die hij nodig heeft. Denk bijvoorbeeld aan de rups van de koolwitje, die je vaak op koolplanten ziet. Of de rups van de koninginnepage, die dol is op de bladeren van de wilde peen.
De rupsen hebben sterke kaken waarmee ze de bladeren kunnen afknagen. Ze eten vaak grote hoeveelheden, want ze moeten in korte tijd enorm groeien en zich voorbereiden op de verpopping tot een vlinder. Het is dan ook niet ongebruikelijk om bladeren te zien met karakteristieke vraatsporen, die verraden dat er een rups in de buurt is geweest. Sommige rupsen eten hele bladeren op, terwijl andere alleen aan het zachte weefsel tussen de nerven knagen.
Hoewel de meeste rupsen herbivoor zijn, zijn er ook uitzonderingen. Sommige rupsensoorten zijn carnivoor en eten andere insecten, zoals bladluizen. Dit komt echter minder vaak voor en is meestal te vinden bij specifieke vlinderfamilies.
De volwassen vlinder: een voorkeur voor vloeibaar zoet
Zodra de rups is verpopt en de volwassen vlinder uit de cocon of chrysalis kruipt, verandert het dieet drastisch. De sterke kaken van de rups hebben plaatsgemaakt voor een lange, oprolbare tong, de zogenaamde roltong of proboscis. Deze is perfect aangepast om vloeibaar voedsel op te zuigen.
De meest bekende voedselbron voor volwassen vlinders is nectar. Nectar is een suikerrijke vloeistof die door bloemen wordt geproduceerd om insecten aan te trekken voor de bestuiving. Vlinders zijn belangrijke bestuivers en spelen dus een cruciale rol in het ecosysteem. Ze worden aangetrokken door de kleur en geur van bloemen en landen vaak op de bloemblaadjes om met hun roltong de nectar op te zuigen.
De suikers in de nectar leveren de vlinder de energie die hij nodig heeft om te vliegen, te paren en eitjes te leggen. Verschillende vlindersoorten hebben een voorkeur voor bepaalde soorten bloemen, afhankelijk van de lengte van hun roltong en de vorm van de bloem. Vlinders met een lange roltong kunnen bijvoorbeeld nectar uit diepe, buisvormige bloemen halen, terwijl vlinders met een kortere roltong de voorkeur geven aan plattere bloemen waar ze makkelijker bij de nectar kunnen komen.
Meer dan alleen nectar: een gevarieerd menu
Hoewel nectar de belangrijkste voedselbron is voor veel volwassen vlinders, staat er soms ook iets anders op het menu. Vlinders hebben namelijk ook behoefte aan andere voedingsstoffen, zoals mineralen en zouten, die ze niet altijd in voldoende mate uit nectar kunnen halen.
Een van de alternatieve voedselbronnen is sap van bomen. Wanneer een boom is beschadigd, bijvoorbeeld door een afgebroken tak of een insectenbeet, kan er sap uit de wond sijpelen. Dit sap is vaak rijk aan suikers en mineralen, en trekt daardoor vlinders aan. Je ziet ze soms met meerdere tegelijk op zo’n lekkende plek zitten, druk bezig met het opzuigen van het kostbare vocht.
Ook rottend fruit is een aantrekkelijke voedselbron voor sommige vlindersoorten. Het gefermenteerde sap van overrijp fruit bevat suikers en andere voedingsstoffen die vlinders goed kunnen gebruiken. Denk bijvoorbeeld aan de atalanta, die je vaak kunt vinden op gevallen appels of peren.
Een andere, misschien wat minder smakelijk klinkende, voedselbron is honingdauw. Dit is een zoete, kleverige substantie die wordt uitgescheiden door bladluizen en andere plantensapzuigende insecten. Vlinders kunnen deze honingdauw oplikken als ze het tegenkomen op bladeren of stengels.
Daarnaast kunnen vlinders ook vocht en mineralen opnemen uit natte plekken op de grond, zoals modderpoelen of dauwdruppels op bladeren. Dit gedrag wordt wel “puddling” genoemd en is vooral belangrijk voor mannelijke vlinders, die zo belangrijke mineralen binnenkrijgen die ze nodig hebben voor de voortplanting.
In sommige gevallen kunnen vlinders zelfs worden aangetrokken door dierlijke uitwerpselen of dode dieren. Dit klinkt misschien vreemd, maar deze bronnen kunnen waardevolle mineralen en zouten bevatten die niet in plantaardig voedsel te vinden zijn.
De invloed van het dieet op de vlinder
Het dieet van zowel de rups als de volwassen vlinder heeft een grote invloed op hun gezondheid, levensduur en voortplantingssucces. Een rups die voldoende en de juiste voedingsstoffen binnenkrijgt, zal zich beter ontwikkelen en een grotere en sterkere vlinder worden. De waardplant is dus cruciaal voor de overleving van de rups.
Voor de volwassen vlinder is een gevarieerd dieet belangrijk voor de energievoorziening en de aanmaak van geslachtscellen. Vlinders die toegang hebben tot voldoende nectar en andere voedselbronnen, hebben een grotere kans om te overleven en zich voort te planten.
Wat kunnen wij doen om vlinders te helpen?
Nu we meer weten over wat vlinders eten, kunnen we ook beter begrijpen hoe belangrijk het is om de juiste leefomstandigheden voor deze prachtige insecten te creëren. Helaas gaat het niet goed met veel vlindersoorten in Nederland. Door habitatverlies, intensieve landbouw en het gebruik van pesticiden komen ze steeds minder voor.
Gelukkig kunnen we allemaal een steentje bijdragen om vlinders te helpen. Een van de belangrijkste dingen die we kunnen doen, is het aanplanten van zowel nectarrijke bloemen als waardplanten in onze tuinen en op balkons. Denk bij nectarplanten aan vlinderstruiken, lavendel, zonnebloemen, en kattenkruid. Voorbeelden van waardplanten zijn de eerder genoemde koolplanten voor het koolwitje, de wilde peen voor de koninginnepage, en de brandnetel voor de kleine vos en de dagpauwoog.
Daarnaast is het belangrijk om geen pesticiden te gebruiken in de tuin, omdat deze schadelijk zijn voor zowel rupsen als volwassen vlinders. Ook het creëren van een natuurlijke tuin met wat rommelhoekjes en een variatie aan planten kan vlinders ten goede komen.
Door aandacht te besteden aan het dieet van vlinders en de planten die ze nodig hebben, kunnen we ervoor zorgen dat deze kleurrijke fladderaars ook in de toekomst nog volop in onze natuur te bewonderen zijn. Laten we de vlinders een handje helpen en zorgen voor een rijk en gevarieerd menu, zodat ze kunnen blijven fladderen en onze wereld een beetje mooier maken.