Kikkers, met hun glanzende huid, uitpuilende ogen en kenmerkende gekwaak, zijn fascinerende bewoners van onze waterrijke wereld. We zien ze vaak bij sloten, vijvers en in vochtige weilanden. Een vraag die vaak opkomt, zeker bij kinderen maar ook bij volwassenen, is: “Wat eten kikkers eigenlijk?” Het simpele antwoord “vliegjes” doet deze amfibieën tekort. Hun menu is verrassend divers en hangt af van allerlei factoren, zoals de soort kikker, zijn leeftijd, grootte en de omgeving waarin hij leeft. Laten we eens dieper duiken in de culinaire wereld van de kikker.
De Eerste Hapjes: Het Dieet van Kikkervisjes
Voordat een kikker een kikker is, begint hij zijn leven als een kikkervisje, ook wel een dikkopje genoemd. Deze kleine waterwezentjes hebben een heel ander dieet dan hun volwassen soortgenoten. In de allereerste levensfase zijn kikkervisjes voornamelijk herbivoor. Ze schrapen met hun kleine rasptongetjes algen van stenen en waterplanten. Ook eten ze microscopisch kleine plantaardige deeltjes die in het water zweven, het zogenaamde fytoplankton.
Naarmate de kikkervisjes groeien en zich ontwikkelen, verandert hun dieet geleidelijk. Ze worden meer omnivoor. Naast algen en plantenresten beginnen ze ook dierlijk materiaal te eten. Dit kunnen kleine ongewervelden zijn, zoals watervlooien, kleine wormpjes of de larven van insecten. Soms eten ze zelfs de resten van dode dieren die in het water terechtkomen. In sommige gevallen, vooral als voedsel schaars is of de populatiedichtheid hoog, kunnen kikkervisjes zich zelfs kannibalistisch gedragen en kleinere, zwakkere soortgenootjes opeten.
Deze overgang in dieet is cruciaal voor hun ontwikkeling. De eiwitten uit dierlijk voedsel zijn nodig voor de grote transformatie – de metamorfose – van kikkervisje naar kikker. Tijdens deze metamorfose ondergaat het spijsverteringsstelsel een enorme verandering, aangepast aan het toekomstige dieet van de volwassen kikker.
Volwassen Kikkers: Opportunistische Jagers
Zodra de metamorfose compleet is en het kikkervisje is veranderd in een kleine kikker, schakelt hij over op een volledig carnivoor dieet. Volwassen kikkers zijn echte jagers, maar ze zijn over het algemeen geen actieve achtervolgers. Het zijn meer opportunistische “zit-en-wacht” roofdieren.
Insecten: De Basis van het Menu
Voor de meeste kikkersoorten, zeker de soorten die we in Nederland veel tegenkomen, vormen insecten de hoofdmoot van het dieet. Denk hierbij aan:
- Vliegen en muggen (het klassieke beeld!)
- Kevers
- Sprinkhanen en krekels
- Mieren
- Libellen en waterjuffers
- Rupsen
- Motten en vlinders
Kikkers reageren vooral op beweging. Een insect dat voorbij vliegt of loopt, trekt direct hun aandacht.
Andere Ongewervelden
Naast insecten staan er nog tal van andere ongewervelde dieren op het menu van de gemiddelde kikker:
- Spinnen
- Wormen (vooral regenwormen zijn geliefd na een regenbui)
- Slakken (zowel huisjesslakken als naaktslakken)
- Pissebedden
- Duizendpoten en miljoenpoten
Eigenlijk wordt bijna alles wat beweegt en klein genoeg is om in de bek te passen, als potentiële prooi gezien.
Grootte Maakt Uit: Het Menu van Grote Kikkersoorten
Niet alle kikkers zijn klein en beperken zich tot insecten. Grotere kikkersoorten hebben uiteraard een grotere bek en kunnen daardoor ook grotere prooien aan. Hun dieet kan behoorlijk indrukwekkend zijn en omvat soms zelfs kleine gewervelde dieren.
Denk bijvoorbeeld aan de Amerikaanse brulkikker (die overigens als invasieve exoot ook in delen van Europa voorkomt, al is hij in Nederland zeldzaam). Deze forse kikkers deinzen er niet voor terug om kleine knaagdieren zoals muizen te vangen, jonge vogels uit het nest te roven, kleine slangen te eten, vissen te grijpen en zelfs andere, kleinere kikkers of salamanders te verorberen. Hun vraatzucht is berucht.
Ook sommige grotere Europese soorten, zoals bepaalde groene kikkers of de zeldzamere knoflookpad (technisch gezien een pad, maar nauw verwant), kunnen naast insecten ook grotere prooien zoals kevers of zelfs jonge muizen verschalken als de kans zich voordoet.
De Jachttechniek: Snel en Efficiënt
Hoe vangt een kikker zijn prooi? De meeste mensen kennen het beeld van de lange, kleverige tong die razendsnel wordt uitgeschoten. Dit is inderdaad de meest gebruikte methode voor veel kikkersoorten.
De kikker zit vaak doodstil te wachten tot er een nietsvermoedende prooi binnen bereik komt. Zijn ogen, die vaak bovenop zijn kop staan, geven hem een breed gezichtsveld. Zodra hij beweging detecteert, richt hij zich op de prooi. De tong, die aan de voorkant van de mond vastzit (in plaats van aan de achterkant zoals bij ons), wordt met ongelooflijke snelheid naar buiten geklapt. De punt van de tong is bedekt met een kleverig slijm waar de prooi aan blijft plakken. Even snel wordt de tong weer teruggetrokken, de bek in, samen met de vangst.
Het hele proces van het uitschieten en terugtrekken van de tong duurt vaak maar een fractie van een seconde. Zodra de prooi in de bek is, slikt de kikker hem meestal in zijn geheel door. Kikkers kauwen hun voedsel niet; ze hebben wel kleine tandjes (vooral in de bovenkaak, de zogenaamde vomerine tanden), maar die dienen voornamelijk om de prooi vast te houden, niet om te vermalen.
Een opmerkelijk detail is dat kikkers vaak hun ogen gebruiken bij het slikken. Door de oogbollen naar beneden, de mondholte in te drukken, helpen ze de prooi verder de keel in te duwen. Dit ziet er soms uit alsof de kikker knippert of zijn ogen intrekt tijdens het eten.
Niet alle kikkers gebruiken alleen hun tong. Sommige soorten, vooral grotere, kunnen ook hun voorpoten gebruiken om een grotere prooi in hun bek te duwen of om zich vast te grijpen aan een prooi terwijl ze deze doorslikken.
Factoren die het Kikkerdieet Beïnvloeden
Het dieet van een specifieke kikker is niet statisch. Het wordt beïnvloed door diverse factoren:
- Soort Kikker: Zoals genoemd, hebben grotere soorten een ander potentieel menu dan kleinere. Sommige soorten hebben ook specialisaties of voorkeuren.
- Habitat: Een kikker die in een bos leeft, zal andere prooien tegenkomen dan een kikker in een open weiland of een kikker die voornamelijk in het water leeft (zoals de groene kikker). Het aanbod bepaalt grotendeels wat er gegeten wordt.
- Seizoen: Het aanbod van insecten en andere prooidieren varieert sterk met de seizoenen. In de lente en zomer is er veel meer voedsel beschikbaar dan in de herfst. In de winter houden de meeste kikkers in Nederland een winterslaap en eten ze helemaal niet.
- Leeftijd en Grootte: Jonge, net gemetamorfoseerde kikkertjes eten veel kleinere prooien (zoals fruitvliegjes en springstaartjes) dan volwassen exemplaren van dezelfde soort.
- Concurrentie: Als er veel kikkers of andere roofdieren in hetzelfde gebied leven die op dezelfde prooien jagen, kan dit de beschikbaarheid beïnvloeden.
Kikkers in Nederland: Wat Staat er Hier op het Menu?
In Nederland leven diverse soorten kikkers en padden. De meest algemene en bekende zijn de bruine kikker en de groene kikker (wat eigenlijk een complex van meerdere, sterk op elkaar lijkende soorten is, zoals de poelkikker, bastaardkikker en meerkikker).
De Bruine Kikker (Rana temporaria)
De bruine kikker is een echte landbewoner die alleen voor de voortplanting naar het water trekt. Je vindt hem in tuinen, parken, bossen en weilanden, vaak op vochtige plekken. Zijn dieet bestaat voornamelijk uit:
- Insecten (kevers, vliegen, mieren)
- Spinnen
- Slakken (vooral naaktslakken)
- Wormen
- Pissebedden
Hij jaagt vooral ’s nachts en tijdens vochtige dagen.
De Groene Kikker (Pelophylax spec.)
Groene kikkers zijn veel sterker aan water gebonden dan bruine kikkers. Je vindt ze vaak zonnend aan de waterkant van sloten, vijvers en meren. Hun dieet is ook sterk watergeoriënteerd, hoewel ze ook op het land jagen:
- Waterinsecten (libellenlarven, waterkevers, schaatsenrijders)
- Landinsecten die dicht bij het water komen (vliegen, sprinkhanen)
- Spinnen
- Kleine visjes (vooral jonge exemplaren)
- Andere waterdieren zoals kleine salamanders
- Soms zelfs kleinere soortgenoten
Groene kikkers zijn actieve jagers en reageren snel op beweging aan de waterkant of op het wateroppervlak.
De Belangrijke Rol van Kikkers in het Ecosysteem
Het dieet van kikkers maakt hen tot een cruciale schakel in het ecosysteem. Als enthousiaste insecteneters helpen ze de populaties van veel insecten, waaronder soorten die wij als plaag beschouwen (zoals muggen en bepaalde kevers), onder controle te houden. Een tuin met kikkers heeft vaak minder last van slakken.
Tegelijkertijd zijn kikkers zelf een belangrijke voedselbron voor tal van andere dieren. Ooievaars, reigers, buizerds, uilen, ringslangen, bunzings, egels en zelfs snoeken en andere grote vissen lusten graag een kikkertje. Kikkervisjes worden op hun beurt gegeten door vissen, libellenlarven en waterkevers. Ze vormen dus een essentiële verbinding in de voedselketen, zowel als roofdier als prooi.
Bijzondere Eetgewoonten en Verrassende Weetjes
- Kannibalisme: Zoals eerder genoemd bij kikkervisjes en grote kikkersoorten, is kannibalisme niet ongewoon in de kikkerwereld, vooral bij voedselschaarste of hoge dichtheden.
- Niet alles is eetbaar: Kikkers proberen soms oneetbare dingen te vangen die bewegen, zoals een bungelend blaadje of een klein steentje dat rolt. Ze spugen dit echter meestal snel weer uit.
- Prooigrootte: Kikkers lijken soms hun ogen groter dan hun maag. Ze kunnen proberen prooien te vangen die eigenlijk te groot zijn om door te slikken.
- De rol van de huid: Hoewel kikkers hun prooi via de mond eten, speelt hun huid een rol bij de ademhaling en wateropname. Ze drinken niet zoals wij, maar absorberen water via hun huid.
- Giftige prooien?: Sommige insecten of andere prooidieren zijn giftig of hebben een vieze smaak. Kikkers leren soms om deze te vermijden, hoewel ze het vaak eerst moeten proberen. Sommige kikkersoorten (vooral tropische pijlgifkikkers) halen zelfs hun eigen gifstoffen uit de giftige insecten die ze eten! De kikkers in Nederland zijn echter niet giftig op deze manier.
Conclusie: Een Gevarieerd Palet
Dus, wat eten kikkers? Het antwoord is veelzijdig. Van de algen-etende kikkervisjes tot de insecten-jagende bruine kikker en de opportunistische groene kikker die zelfs een klein visje niet versmaadt – het dieet is divers en aangepast aan de levensfase, soort en omgeving. Kikkers zijn efficiënte jagers met een fascinerende techniek en spelen een onmisbare rol in onze natuur.
De volgende keer dat je een kikker ziet wegschieten in het gras of hoort kwaken bij de slootkant, bedenk dan dat dit kleine amfibie een belangrijke predator is met een verrassend gevarieerd menu. Ze zijn niet alleen leuke dieren om te zien, maar ook nuttige bondgenoten in het in toom houden van insecten- en slakkenpopulaties, en een vitale schakel in de complexe voedselwebben van onze natuur.