De Box 3 Saga: Wanneer komt de Hoge Raad met het verlossende woord?

Nederland houdt de adem in. Al jarenlang woedt er een hevige discussie over de belastingheffing op spaargeld en beleggingen in Box 3. Na het baanbrekende Kerstarrest van de Hoge Raad eind 2021, leek er even duidelijkheid, maar al snel ontstonden nieuwe vragen en onzekerheden. De tijdelijke oplossing van het kabinet, de Overbruggingswet Box 3, ligt nu zelf onder vuur. Massaal zijn belastingplichtigen in bezwaar gegaan en diverse proefprocessen zijn gevoerd. Alle ogen zijn nu gericht op de Hoge Raad. De grote vraag die iedereen bezighoudt is: wanneer komt de uitspraak van de Hoge Raad over de huidige Box 3-regeling?

Deze vraag is meer dan alleen een kwestie van timing. Het antwoord heeft potentieel grote financiële gevolgen voor honderdduizenden, zo niet miljoenen, Nederlanders met spaargeld of beleggingen. Het raakt de kern van hoe vermogen in Nederland wordt belast en de rechtszekerheid voor burgers. In dit artikel duiken we dieper in de achtergronden, de huidige stand van zaken, de mogelijke uitkomsten en proberen we een inschatting te maken van wanneer we duidelijkheid kunnen verwachten.

Terugblik: Waarom is Box 3 zo’n hoofdpijndossier?

Om de huidige situatie te begrijpen, moeten we even terugspoelen. Tot en met 2021 kende Nederland een Box 3-heffing gebaseerd op een fictief (forfaitair) rendement. De Belastingdienst ging er simpelweg vanuit dat iedereen een bepaald rendement behaalde over zijn of haar vermogen (boven de vrijstelling), ongeacht of dit rendement ook daadwerkelijk werd behaald. Dit fictieve rendement werd berekend met een mix van spaar- en beleggingsrendementen en steeg naarmate het vermogen hoger was.

Dit systeem was relatief eenvoudig uitvoerbaar voor de Belastingdienst, maar stuitte op steeds meer kritiek. Vooral in tijden van lage (of zelfs negatieve) spaarrentes, voelde het voor spaarders onrechtvaardig om belasting te betalen over een rendement dat ze in de verste verte niet haalden. Beleggers met tegenvallende resultaten deelden dit gevoel. De kloof tussen het fictieve rendement en de werkelijkheid werd voor velen te groot.

Het Kerstarrest: Een juridische aardverschuiving

De onvrede culmineerde in talloze bezwaar- en beroepsprocedures. Op 24 december 2021, vlak voor Kerstmis, kwam de Hoge Raad met een historische uitspraak, het zogenaamde ‘Kerstarrest’. De hoogste rechter oordeelde dat het Box 3-systeem zoals dat gold tot en met 2021 in strijd was met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM), specifiek het recht op eigendom en het discriminatieverbod. De Hoge Raad stelde dat belastingplichtigen alleen belast mochten worden over het werkelijk behaalde rendement, als dat lager was dan het forfaitaire rendement.

Deze uitspraak sloeg in als een bom. Het kabinet moest ‘rechtsherstel’ bieden aan gedupeerden. Dit leidde tot complexe berekeningen en uitbetalingen, maar in eerste instantie alleen voor degenen die tijdig bezwaar hadden gemaakt. Later volgden ook regelingen voor niet-bezwaarmakers, al waren die vaak minder gunstig.

De Overbruggingswet: Een tijdelijke oplossing onder druk

Het Kerstarrest maakte duidelijk dat het oude systeem onhoudbaar was. Het kabinet kondigde aan te werken aan een nieuw Box 3-stelsel gebaseerd op werkelijk rendement, maar de invoering daarvan bleek complex en tijdrovend (en staat nu gepland voor 2027, al is ook die datum onzeker). Voor de tussenliggende jaren (vanaf 2023) werd de Overbruggingswet Box 3 ingevoerd.

Deze wet probeert het werkelijke rendement beter te benaderen door onderscheid te maken tussen drie vermogenscategorieën:

• Banktegoeden (spaargeld, deposito’s)
• Overige bezittingen (aandelen, obligaties, vastgoed, etc.)
• Schulden

Voor elke categorie wordt een apart forfaitair rendementspercentage vastgesteld. Voor spaargeld is dit gebaseerd op de gemiddelde spaarrente en dus relatief laag. Voor ‘overige bezittingen’ wordt een veel hoger forfaitair rendement gehanteerd, gebaseerd op langjarige gemiddelden van beleggingsrendementen. Schulden mogen (tegen een vastgestelde rente) in mindering worden gebracht.

Hoewel deze nieuwe methode voor veel spaarders gunstiger uitpakt dan het oude systeem, roept het ook nieuwe vragen en bezwaren op. De kern van het probleem blijft immers overeind: er wordt nog steeds uitgegaan van een fictief rendement, met name voor de categorie ‘overige bezittingen’. Wat als het werkelijke rendement op aandelen of vastgoed in een bepaald jaar (veel) lager is dan het hoge forfaitaire percentage?

Massale Bezwaren en Nieuwe Procedures

Het was dan ook geen verrassing dat ook tegen de aanslagen onder de Overbruggingswet massaal bezwaar werd gemaakt. Belangenorganisaties zoals de Bond voor Belastingbetalers riepen hun leden op om bezwaar aan te tekenen. De kernargumenten lijken sterk op die van vóór het Kerstarrest:

1. Strijd met het EVRM: Ook het nieuwe systeem kan leiden tot een heffing die hoger is dan het werkelijk behaalde rendement, wat een schending van het eigendomsrecht zou kunnen zijn.
2. Discriminatie: Het systeem behandelt beleggers met lage of negatieve rendementen anders dan beleggers met hoge rendementen. Ook het vaste hoge percentage voor ‘overige bezittingen’, ongeacht het type belegging (laagrisico obligatie vs. hoogrisico aandeel), wordt als potentieel discriminerend gezien.
3. Geen heffing over werkelijk rendement: De Hoge Raad leek in het Kerstarrest aan te sturen op een heffing over werkelijk rendement. De Overbruggingswet doet dit nog steeds niet.

Om duidelijkheid te krijgen, zijn er diverse proefprocessen gestart. De Belastingdienst heeft in overleg met belangenorganisaties een aantal representatieve zaken geselecteerd die versneld aan de rechter zijn voorgelegd. Deze zaken liggen nu ter beoordeling bij de Hoge Raad.

De Adviezen van de Advocaat-Generaal

Een belangrijke tussenstap in procedures bij de Hoge Raad zijn de conclusies (adviezen) van de Advocaat-Generaal (A-G). Deze onafhankelijke adviseurs bestuderen de zaak en geven de Hoge Raad een juridisch advies. Hoewel de Hoge Raad niet verplicht is dit advies te volgen, gebeurt dit in de praktijk vaak wel.

Recent hebben A-G’s Niessen en Wattel conclusies genomen in de lopende Box 3-zaken. Hun adviezen waren kritisch over de Overbruggingswet:

• Ze stellen dat als een belastingplichtige kan aantonen dat zijn werkelijke rendement lager is dan het forfaitaire rendement volgens de Overbruggingswet, de heffing beperkt moet worden tot het werkelijke rendement. Dit zou betekenen dat het ‘werkelijk rendement’-principe uit het Kerstarrest ook geldt onder de nieuwe wet.
• Ze zetten vraagtekens bij de uniformiteit van het hoge forfaitaire percentage voor ‘overige bezittingen’. Ze suggereren dat er mogelijk onvoldoende rekening wordt gehouden met de verschillende risicoprofielen binnen deze categorie.

Deze adviezen hebben de spanning verder opgevoerd. Ze lijken de deur open te zetten voor een scenario waarin de Hoge Raad opnieuw ingrijpt en de Overbruggingswet (deels) buiten werking stelt of aanpassingen eist.

Wanneer komt de Uitspraak? De Grote Vraag

En dan nu de hamvraag: wanneer doet de Hoge Raad uitspraak? Helaas is hierop geen exact antwoord te geven. De Hoge Raad communiceert doorgaans geen specifieke datum ver van tevoren. De procedures zijn complex en de rechters nemen de tijd die nodig is voor een zorgvuldige afweging, zeker gezien de grote maatschappelijke en financiële belangen.

Toch zijn er wel enkele indicaties en verwachtingen:

• Adviezen A-G zijn binnen: De kritische adviezen van de A-G’s zijn gepubliceerd in september 2023 en begin 2024. Dit is een belangrijke stap in het proces.
• Urgentie: Zowel belastingplichtigen als de Belastingdienst en het Ministerie van Financiën hebben behoefte aan duidelijkheid. De onzekerheid bemoeilijkt de belastinginning en de financiële planning van burgers.
• Verwachting experts: Juridisch experts en fiscalisten houden rekening met een uitspraak in de eerste helft van 2025. Sommigen hoopten al op eind 2024, maar gezien de complexiteit en de zorgvuldigheid die de Hoge Raad betracht, lijkt het voorjaar of begin van de zomer van 2025 een realistische periode. Er zijn echter geen garanties. Het kan ook later worden.
• Officiële communicatie: De Hoge Raad zal de datum van de uitspraak enkele weken van tevoren aankondigen op zijn website. Het is dus zaak deze communicatie in de gaten te houden.

Op dit moment (eind maart 2025) is er nog geen officiële datum bekendgemaakt. De verwachting blijft echter dat de uitspraak relatief spoedig zal volgen, waarschijnlijk nog vóór het zomerreces van de rechtspraak (dat meestal in juli begint).

Mogelijke Scenario’s en Gevolgen

Wat kunnen we verwachten van de uitspraak? Er zijn grofweg enkele scenario’s denkbaar:

1. De Overbruggingswet houdt stand: De Hoge Raad oordeelt dat de wet, ondanks de forfaitaire elementen, binnen de grenzen van de wet en het EVRM blijft. Dit lijkt, gezien de kritische adviezen van de A-G’s, een minder waarschijnlijk scenario, maar het is niet uitgesloten. Gevolg: De huidige heffing blijft van kracht, massaal bezwaar wordt grotendeels afgewezen (tenzij er individuele, zeer specifieke omstandigheden zijn).
2. Correctie op basis van werkelijk rendement: De Hoge Raad volgt de A-G’s en oordeelt dat belastingplichtigen alleen belast mogen worden over hun werkelijk behaalde rendement als dit lager is dan het forfaitaire rendement onder de Overbruggingswet. Gevolg: Belastingplichtigen met een lager werkelijk rendement moeten dit aannemelijk maken (bewijslast ligt bij hen). Dit kan leiden tot nieuwe, complexe berekeningen en procedures voor de Belastingdienst en potentieel lagere belastinginkomsten voor de staat.
3. Overbruggingswet (deels) onverbindend verklaard: De Hoge Raad oordeelt dat de wet structureel onrechtvaardig is, bijvoorbeeld door het vaste hoge percentage voor ‘overige bezittingen’ of een ander aspect. Gevolg: Dit is het meest ingrijpende scenario. De wetgever zou opnieuw aan de bak moeten om de wet aan te passen of een alternatieve regeling te treffen voor de betreffende jaren (2023 en verder), met terugwerkende kracht. De financiële en praktische consequenties zijn dan zeer groot.
4. Een tussenvariant: De Hoge Raad kan ook met een genuanceerder oordeel komen, waarbij specifieke elementen van de wet worden gecorrigeerd of nadere voorwaarden worden gesteld.

De precieze gevolgen hangen sterk af van de inhoud en de formulering van het arrest. Het is koffiedik kijken wat de exacte uitkomst zal zijn.

Wat betekent dit voor u als belastingplichtige?

De onzekerheid is vervelend. Wat kunt u nu het beste doen?

• Bezwaar maken (indien nog mogelijk): Als u het niet eens bent met uw definitieve aanslag inkomstenbelasting over 2023 (of latere jaren waarin de Overbruggingswet geldt) en u denkt dat uw werkelijke rendement lager was dan het forfaitaire rendement, is het cruciaal om tijdig bezwaar te maken (binnen 6 weken na dagtekening van de aanslag). Als u dit al gedaan heeft, hoeft u vooralsnog niets te doen; de Belastingdienst houdt bezwaren over dit onderwerp aan in afwachting van de Hoge Raad.
• Administratie bijhouden: Als de Hoge Raad oordeelt dat het werkelijke rendement leidend is, zult u dit moeten kunnen aantonen. Houd daarom een goede administratie bij van uw spaargeld, beleggingen, de ontvangen rente, dividend, koersresultaten (zowel positief als negatief) en eventuele kosten.
• Afwachten: Voorlopig is het vooral afwachten wat de Hoge Raad beslist. Het heeft weinig zin om te speculeren over uitkomsten.
• Informatie volgen: Houd het nieuws en de communicatie van de Belastingdienst en de Hoge Raad in de gaten na de uitspraak. Dan zal duidelijk worden wat de consequenties zijn en welke stappen u eventueel moet nemen.

De Toekomst: Op naar Werkelijk Rendement?

Los van de uitspraak over de Overbruggingswet, blijft de stip op de horizon een Box 3-stelsel gebaseerd op werkelijk rendement. Het kabinet streeft naar invoering in 2027. Dit brengt echter grote uitdagingen met zich mee, zowel voor de Belastingdienst (ICT-systemen, uitvoering) als voor belastingplichtigen (complexere aangifte). Er zijn verschillende varianten denkbaar, zoals een vermogensaanwasbelasting (jaarlijks belasten van waardestijging, ook als die nog niet gerealiseerd is) of een vermogenswinstbelasting (belasten bij realisatie, zoals verkoop).

De politieke besluitvorming hierover is nog gaande en de uitspraak van de Hoge Raad over de Overbruggingswet kan deze discussie verder beïnvloeden. Als de huidige wet (weer) sneuvelt, wordt de druk om sneller tot een definitieve oplossing te komen nog groter.

Conclusie: Geduld is een schone, maar lastige zaak

De vraag “wanneer komt de uitspraak van de Hoge Raad over Box 3?” blijft voorlopig onbeantwoord met een precieze datum. De verwachting is dat we in de eerste helft van 2025, mogelijk voor de zomer, duidelijkheid krijgen. Tot die tijd bevinden we ons in een juridisch en financieel vacuüm.

De uitspraak zal cruciaal zijn. Het bepaalt niet alleen hoe uw spaargeld en beleggingen de afgelopen en komende jaren belast worden (totdat er een nieuw stelsel is), maar het heeft ook bredere implicaties voor de verhouding tussen burger en overheid, de uitvoerbaarheid van belastingwetten en de interpretatie van grondrechten zoals het eigendomsrecht.

Voor nu rest belastingplichtigen weinig anders dan de ontwikkelingen nauwgezet te volgen, de eigen administratie op orde te houden en, indien nodig, tijdig bezwaar te maken. De ontknoping van de Box 3-saga nadert, maar het laatste woord is aan de Hoge Raad.