Au! Een stekende, brandende pijn bij het slikken, een schorre stem en een algeheel gevoel van malaise. De kans is groot dat je te maken hebt met een keelontsteking. Hoewel het meestal een onschuldige aandoening is die vanzelf overgaat, kan het behoorlijk vervelend zijn. Gelukkig zijn er veel dingen die je zelf kunt doen om de pijn te verzachten en het herstel te bespoedigen. In dit artikel duiken we dieper in de wereld van keelontsteking: wat het precies is, wat de oorzaken en symptomen zijn, wanneer je beter even langs de huisarts kunt gaan en vooral: wat je er zelf tegen kunt doen.
Wat is een keelontsteking precies?
Keelontsteking, ook wel faryngitis genoemd, is letterlijk een ontsteking van de keelholte (farynx). Dit is het gebied achterin je mond, achter de tong en het zachte gehemelte. De ontsteking veroorzaakt zwelling en roodheid van het slijmvlies, wat leidt tot de kenmerkende keelpijn. Vaak zijn ook de keelamandelen (tonsillen) ontstoken; dan spreken we van een tonsillitis of keelamandelontsteking. In de volksmond worden deze termen vaak door elkaar gebruikt, omdat de symptomen en aanpak grotendeels overeenkomen.
Keelontsteking is een veelvoorkomende klacht, vooral tijdens de koudere maanden wanneer virussen zich makkelijker verspreiden. Zowel kinderen als volwassenen kunnen er last van krijgen.
Oorzaken van keelontsteking: Viraal of Bacterieel?
De grote vraag bij een keelontsteking is vaak: wordt het veroorzaakt door een virus of een bacterie? Dit onderscheid is belangrijk, omdat het de eventuele behandeling bepaalt.
Virale keelontsteking (Meest voorkomend)
In de overgrote meerderheid van de gevallen (ongeveer 80-90%) wordt een keelontsteking veroorzaakt door een virus. Dit zijn vaak dezelfde virussen die ook verkoudheid of griep veroorzaken, zoals:
- Adenovirussen
- Rhinovirussen
- Influenzavirussen (griepvirussen)
- Coronavirussen (inclusief het virus dat COVID-19 veroorzaakt)
- Epstein-Barrvirus (veroorzaker van de ziekte van Pfeiffer)
Een virale keelontsteking gaat vaak gepaard met andere verkoudheids- of griepverschijnselen, zoals een loopneus, hoesten, hoofdpijn en spierpijn. Antibiotica werken niet tegen virussen, dus de behandeling richt zich puur op het verlichten van de symptomen.
Bacteriële keelontsteking
Een kleiner deel van de keelontstekingen wordt veroorzaakt door bacteriën. De meest bekende boosdoener is de Groep A-streptokok (Streptococcus pyogenes). Een keelontsteking door deze bacterie wordt ook wel “streptokokkenkeel” of “angina” genoemd.
Een bacteriële infectie geeft vaak heftigere symptomen dan een virale infectie, zoals:
- Plotseling begin van hevige keelpijn
- Hoge koorts (vaak boven 38,5 °C)
- Witte vlekken of pus op de amandelen
- Opgezette en pijnlijke lymfeklieren in de hals
- Soms hoofdpijn, misselijkheid of braken
- Opvallend: meestal géén hoest of loopneus
Omdat een onbehandelde streptokokkeninfectie in zeldzame gevallen tot complicaties kan leiden (zoals acuut reuma of nierproblemen), kan een arts besluiten om antibiotica voor te schrijven.
Andere oorzaken
Naast virussen en bacteriën kunnen ook andere factoren keelirritatie en -pijn veroorzaken die lijken op een keelontsteking:
- Allergieën: Hooikoorts of allergie voor huisstofmijt kan leiden tot een postnasale drip (slijm dat vanuit de neus in de keel loopt), wat irritatie en keelpijn veroorzaakt.
- Droge lucht: Vooral in de winter, wanneer de verwarming aanstaat, kan droge lucht de slijmvliezen in de keel irriteren.
- Irriterende stoffen: Roken (actief en passief), luchtvervuiling of chemische dampen kunnen de keel prikkelen.
- Overbelasting van de stem: Veel schreeuwen of langdurig praten kan leiden tot spierpijn in de keel en heesheid.
- Maagzuur (reflux): Omhoogkomend maagzuur kan de keel irriteren en chronische keelpijn veroorzaken.
Symptomen: Hoe herken je een keelontsteking?
De symptomen van een keelontsteking kunnen variëren afhankelijk van de oorzaak en de ernst, maar de meest voorkomende klachten zijn:
- Keelpijn: Dit is het hoofdsymptoom. De pijn kan variëren van een licht schrapend gevoel tot een hevige, stekende pijn, vooral bij het slikken.
- Roodheid en zwelling: Bij het kijken in de keel (met een lampje) zie je vaak een rode, geïrriteerde keelwand en mogelijk gezwollen amandelen.
- Slikproblemen: Het doorslikken van voedsel en zelfs speeksel kan pijnlijk zijn.
- Opgezette klieren: De lymfeklieren in de hals, net onder de kaaklijn, kunnen gezwollen en gevoelig zijn.
- Heesheid: De stem kan schor klinken of zelfs helemaal wegvallen.
- Witte vlekken/pus: Vooral bij een bacteriële infectie kunnen er witte of gelige vlekjes of pus op de amandelen zichtbaar zijn.
- Koorts: Lichte verhoging is mogelijk bij een virale infectie, hogere koorts komt vaker voor bij een bacteriële infectie.
- Algemene malaise: Je kunt je slap, moe en lusteloos voelen. Hoofdpijn en spierpijn komen ook vaak voor, vooral bij griepachtige infecties.
Wanneer moet je naar de huisarts?
Een keelontsteking gaat meestal binnen een week vanzelf over. Zeker als het om een virale infectie gaat, kan de huisarts weinig meer doen dan adviseren over symptoombestrijding. Toch zijn er situaties waarin het verstandig is om wel contact op te nemen met de huisarts:
- Hevige klachten: Als de pijn ondraaglijk is, je nauwelijks kunt slikken of drinken, of je erg ziek voelt.
- Ademhalingsproblemen: Moeite met ademhalen of een gierende ademhaling is altijd een reden voor directe medische hulp.
- Kwijlen of moeite met mond openen: Dit kan wijzen op een ernstigere complicatie, zoals een peritonsillair abces (een abces naast de amandel).
- Hoge koorts: Koorts boven de 38,5 °C die langer dan 3 dagen aanhoudt, of koorts die plotseling weer oploopt nadat deze gezakt was.
- Witte vlekken/pus in de keel: Dit kan wijzen op een bacteriële infectie die mogelijk behandeld moet worden met antibiotica.
- Huiduitslag: Sommige infecties die keelontsteking veroorzaken (zoals roodvonk, veroorzaakt door streptokokken) gaan gepaard met huiduitslag.
- Klachten duren lang: Als de keelpijn langer dan 7-10 dagen aanhoudt zonder verbetering.
- Vaak terugkerende keelontstekingen: Als je meerdere keren per jaar een bacteriële keelontsteking hebt, kan verwijzing naar een KNO-arts zinvol zijn.
- Verminderde weerstand: Mensen met een chronische ziekte of verminderde weerstand (bijvoorbeeld door medicatie) moeten eerder contact opnemen bij klachten.
- Bij twijfel: Neem bij twijfel altijd contact op met de huisartsenpraktijk voor advies.
De huisarts kan in de keel kijken en eventueel een snelle test (een keeluitstrijkje) doen om te zien of er sprake is van een streptokokkeninfectie. Afhankelijk van de bevindingen wordt besloten of antibiotica nodig zijn.
Wat kun je zelf doen tegen keelontsteking? (Zelfzorgtips)
Gelukkig kun je zelf veel doen om de pijn te verlichten en je lichaam te helpen herstellen. Hier zijn de belangrijkste tips:
1. Neem Rust
Je lichaam vecht tegen een infectie, dus geef het de rust die het nodig heeft. Doe het rustig aan en probeer voldoende te slapen. Forceer jezelf niet om te werken of te sporten als je je ziek voelt.
2. Geef je Stem Rust
Als je ook hees bent, probeer dan zo min mogelijk te praten. Fluisteren is vaak belastender voor de stembanden dan zachtjes praten, dus vermijd fluisteren. Als praten echt nodig is, doe het dan op een rustige, ontspannen toon.
3. Drink Voldoende
Vocht houdt de slijmvliezen in de keel vochtig en helpt slijm los te maken. Het voorkomt ook uitdroging, vooral als je koorts hebt. Drink veel water, slappe thee (kamille, zoethout, of gemberthee zijn goede opties) of bouillon. Koude dranken kunnen de pijn verdoven, terwijl warme dranken verzachtend kunnen werken. Probeer uit wat voor jou het prettigst voelt. Vermijd alcohol en cafeïnehoudende dranken, omdat deze uitdrogend kunnen werken. Ook zure dranken (zoals sinaasappelsap) en koolzuurhoudende dranken kunnen de geïrriteerde keel extra prikkelen.
4. Verzacht de Keel
- Gorgelen met zout water: Los een halve theelepel zout op in een glas lauwwarm water en gorgel hier meerdere keren per dag mee. Dit kan helpen om zwelling te verminderen en slijm los te maken. Slik het water niet door.
- Zuigtabletten en keelsprays: Er zijn veel verschillende zuigtabletten en sprays verkrijgbaar bij de drogist of apotheek. Sommige bevatten lokale pijnstillers (zoals lidocaïne) of desinfecterende middelen. Ze kunnen tijdelijk verlichting geven. Let op: ze genezen de ontsteking niet sneller.
- Honing: Een theelepel pure honing (eventueel opgelost in warme thee, maar laat de thee eerst iets afkoelen om de goede eigenschappen te behouden) kan verzachtend werken en heeft lichte antibacteriële eigenschappen. Vooral Manukahoning staat hierom bekend. Geef geen honing aan kinderen jonger dan 1 jaar vanwege het risico op botulisme.
- Koud voedsel/drinken: Waterijsjes, yoghurt of koude dranken kunnen de pijn tijdelijk verdoven en zijn vaak makkelijker te slikken.
5. Pijnstilling
Als de pijn hevig is, kun je een pijnstiller nemen. Paracetamol is meestal de eerste keus. Het werkt pijnstillend en koortsverlagend. Als paracetamol onvoldoende helpt, kun je eventueel ibuprofen of naproxen (NSAID’s) overwegen. Deze werken ook ontstekingsremmend. Lees altijd goed de bijsluiter en overschrijd de aanbevolen dosering niet. Mensen met maagklachten, nierproblemen, astma of die bloedverdunners gebruiken, moeten voorzichtig zijn met NSAID’s en kunnen beter eerst overleggen met hun arts of apotheker.
6. Pas je Omgeving aan
- Luchtbevochtiger: Droge lucht kan de keel extra irriteren. Een luchtbevochtiger kan helpen, vooral in de slaapkamer. Een bakje water aan de verwarming hangen of even stomen boven een kom heet water (voorzichtig!) kan ook verlichting geven.
- Vermijd irriterende stoffen: Stop met roken en vermijd ruimtes waar gerookt wordt. Blijf ook uit de buurt van andere irriterende dampen of sterke geuren.
7. Eet Zacht Voedsel
Als slikken pijnlijk is, kies dan voor zacht, makkelijk te slikken voedsel zoals soep, bouillon, appelmoes, aardappelpuree, yoghurt, vla of een smoothie. Vermijd hard, knapperig of scherp gekruid voedsel dat de keel verder kan irriteren.
8. Goede Hygiëne
Was regelmatig je handen met zeep, zeker na hoesten of niezen en voor het eten. Hoest of nies in je elleboog of in een papieren zakdoekje (en gooi dit direct weg). Dit helpt om verspreiding van virussen en bacteriën naar anderen te voorkomen.
Behandeling door de Arts
Zoals gezegd, gaan de meeste keelontstekingen vanzelf over. Als de huisarts echter vaststelt dat er sprake is van een bacteriële infectie met de Groep A-streptokok, kan een antibioticakuur (meestal penicilline of een alternatief bij allergie) worden voorgeschreven. Het is cruciaal om de antibioticakuur volledig af te maken, ook als de klachten al eerder verdwijnen. Dit voorkomt dat de infectie terugkomt en verkleint de kans op (zeldzame) complicaties.
Bij een virale infectie hebben antibiotica geen zin en zal de arts zich richten op het geven van advies over zelfzorg en het uitsluiten van ernstigere oorzaken.
Mogelijke Complicaties (Zeldzaam)
Hoewel meestal onschuldig, kan een keelontsteking, met name een onbehandelde bacteriële infectie, in zeldzame gevallen leiden tot complicaties:
- Peritonsillair abces: Een ophoping van pus in de weefsels naast de keelamandel. Dit veroorzaakt hevige pijn (vaak aan één kant), moeite met slikken en praten, en soms moeite met het openen van de mond. Dit vereist medische behandeling (drainage en antibiotica).
- Uitbreiding van de infectie: De ontsteking kan zich uitbreiden naar het middenoor (middenoorontsteking) of de neusbijholten (sinusitis).
- Acuut reuma: Een zeldzame, maar ernstige ontstekingsreactie die gewrichten, hart, huid en hersenen kan aantasten. Het kan weken na een onbehandelde streptokokkeninfectie optreden.
- Post-streptokokken glomerulonefritis: Een ontsteking van de nierfilters die kan optreden na een streptokokkeninfectie.
Deze complicaties zijn zeldzaam in landen met goede gezondheidszorg, mede dankzij het juiste gebruik van antibiotica bij bacteriële infecties.
Preventie: Kun je keelontsteking voorkomen?
Je kunt de kans op een keelontsteking verkleinen door:
- Goede hygiëne: Regelmatig handen wassen is de belangrijkste maatregel.
- Contact vermijden: Probeer nauw contact met zieke mensen te vermijden. Deel geen glazen, bestek of tandenborstels.
- Niet roken: Roken irriteert de keel en verzwakt de lokale afweer.
- Gezonde levensstijl: Zorg voor voldoende slaap, gezonde voeding en regelmatige beweging om je algehele weerstand te ondersteunen.
- Luchtvochtigheid: Zorg voor een goede luchtvochtigheid in huis, vooral in de winter.
Keelontsteking bij Kinderen
Kinderen krijgen vaak keelontsteking. De symptomen zijn vergelijkbaar met die bij volwassenen, maar jonge kinderen kunnen moeite hebben om aan te geven waar ze pijn hebben. Ze kunnen prikkelbaar zijn, slecht eten of drinken, kwijlen of alleen nog maar zacht voedsel willen. Let goed op tekenen van uitdroging (weinig plassen, droge mond, huilen zonder tranen). De richtlijnen voor een bezoek aan de huisarts zijn grotendeels hetzelfde, maar wees extra alert bij jonge baby’s of als je kind erg ziek lijkt. Pijnstilling kan gegeven worden (paracetamol of ibuprofen, in een dosering aangepast aan leeftijd en gewicht).
Chronische Keelontsteking
Sommige mensen hebben last van langdurige of steeds terugkerende keelpijn. Dit kan wijzen op een chronische keelontsteking of irritatie. Mogelijke oorzaken zijn chronische blootstelling aan irriterende stoffen (rook, droge lucht), chronische sinusitis met postnasale drip, allergieën, of maagzuurklachten (reflux). Als je vaak of langdurig last hebt van keelpijn, is het belangrijk om de onderliggende oorzaak door een arts te laten onderzoeken.
Amandelen Verwijderen (Tonsillectomie)
Bij zeer frequent terugkerende bacteriële keelamandelontstekingen (bijvoorbeeld meer dan 5-7 keer per jaar), of bij complicaties zoals een peritonsillair abces, kan het verwijderen van de keelamandelen (tonsillectomie) worden overwogen. Ook bij ademhalingsproblemen of slaapapneu door extreem grote amandelen kan dit een optie zijn. De beslissing hiervoor wordt altijd in overleg met een Keel-, Neus- en Oorarts (KNO-arts) genomen, na afweging van de voor- en nadelen.
Conclusie
Keelontsteking is een vervelende, maar meestal onschuldige aandoening die vaak wordt veroorzaakt door een virus en vanzelf overgaat. Met voldoende rust, veel drinken, en eventueel pijnstilling en verzachtende middeltjes kun je de klachten goed beheersen. Wees alert op alarmsignalen zoals hoge koorts, ernstige slik- of ademhalingsproblemen, of witte vlekken in de keel, en raadpleeg dan je huisarts. Een bacteriële infectie kan behandeld worden met antibiotica. Door goede hygiëne en een gezonde levensstijl kun je de kans op keelontsteking verkleinen. Zorg goed voor jezelf en geef je keel de kans om te herstellen!